Παλαιοχριστιανική Βασιλική Κρανείου
Η βασιλική Κρανείου βρίσκεται στα ανατολικά του σύγχρονου οικισμού της Αρχαίας Κορίνθου, εκτός πρωτοβυζαντινού τείχους της πόλης και κοντά στην πύλη των Κεγχρεών της αρχαίας οχύρωσης. Ο Παυσανίας ανέφερε ότι η περιοχή «Κράνειο» ήταν άλσος με κυπαρίσσια, όπου υπήρχε ναός της Αφροδίτης Μελαίνιδος, η χθόνια λατρεία της οποίας λάμβανε χώρα σε νεκροταφεία. Η πυκνότητα κεραμικής από τα κλασικά, ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια, καθιστά τη χρήση του χώρου από την κλασική έως και τη ρωμαϊκή περίοδο βέβαιη. Ευρήματα ταφικών μνημείων προγενέστερων της βασιλικής, δικαιολογούν τον κοιμητηριακό χαρακτήρα του χώρου και της βασιλικής που θεωρείται ότι κτίστηκε μέσα στην πρώτη εικοσαετία του 6ου αιώνα μ.Χ. και γνώρισε μεταγενέστερες φάσεις χρήσης και μετατροπών.
Η βασιλική ανασκάφηκε από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών, στις δεκαετίες 1920-1930 και από τον Δ. Ι. Πάλλα τη δεκαετία του 1970.
Είναι τρίκλιτη βασιλική, με πεσσοστοιχίες πάνω σε στυλοβάτες, ημικυκλική αψίδα ιερού με σύνθρονο, μη προεξέχον εγκάρσιο κλίτος και νάρθηκα. Πλαισιώνεται από προσκτίσματα, νεκρικούς θαλάμους, τρίκογχο κτήριο και μεγάλη αυλή στα νότια, αίθριο στα δυτικά και βαπτιστήριο στα βορειοδυτικά. Σε κάτοψη, μοιάζει με τη βασιλική του μάρτυρα Λεωνίδη στο Λέχαιο, αλλά είναι μικρότερης κλίμακας.
Στην τοιχοποιία της βασιλικής χρησιμοποιήθηκαν λαξευμένοι πώρινοι δόμοι στις γωνίες και στα κατώφλια και πλίνθοι. Εξωτερικά η τοιχοποιία καλυπτόταν με επίχρισμα και εσωτερικά με ορθομαρμάρωση και πιθανώς με ψηφιδωτά. Η βασιλική έφερε δάπεδα με μαρμαροθετήματα σε ποικίλους χρωματισμούς και σχηματισμούς.
Η ταφική χρήση του χώρου συνεχίστηκε και μέσα στον 7ο αιώνα. Μικρότεροι τρουλλαίοι ναοί διαδέχτηκαν τη βασιλική στη μεσοβυζαντινή περίοδο (περ. 10ος-12ος αιώνας) και κατά την Φραγκοκρατία (1204-1453), καταλαμβάνοντας το ανατολικό τμήμα του κεντρικού κλίτους. Σε ναό είχε μετατραπεί και το βαπτιστήριο, ενώ σε τμήματα της βασιλικής υπάρχουν ενδείξεις οικιστικών λειψάνων μετά την ερειπίωση και εγκατάλειψή της.
Η ανασκαφή του μνημείου απέδωσε μεγάλο αριθμό τμημάτων αγγείων, νομισμάτων, υάλινων κανδηλών, μεταλλικών αντικειμένων, όπως λ.χ. κλειδιών, εργαλείων κ.ά.
Η ανάπλαση και αποκατάσταση της βασιλικής Κρανείου έγιναν με πιστώσεις του ΕΣΠΑ (ΠΕΠ Πελοποννήσου, προϋπολογισμός: 600650€) από την 25η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων (2011-2014) και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας (20141-2015).